Thomas Rau is architect, maar vooral bekend als
bedenker van een nieuw economisch model. Van wegwerp naar super duurzaam, van
energie verspillend naar energiebesparend. Bedrijven doen dit niet voor hun
imago, maar omdat ze er het meest aan kunnen verdienen.
Producten zijn oplossingen voor problemen; ze
maken ons het leven gemakkelijker. Of liever gezegd: waren. Want er is een probleem
voor de producenten van deze producten: als ze superieure producten producten
leveren, treedt er een verzadiging op van de markt met fantastische producten
die nooit vervangen zouden worden, omdat ze nooit vervangen hoeven worden.
Er trad een shift op bij het gebruik van
techniek. Techniek werd aanvankelijk gebruikt om oplossingen te bedenken voor
problemen. Techniek werd vervolgens gebruikt om producten te maken die net niet
stuk waren. Ieder product werd een georkestreerd, geprogrammeerd probleem.
Garantie is de verwachte tijd waarbinnen het probleem zich nog niet voordoet.
Performance- & levenscyclus
Bij een product zijn er twee soorten cycli: de
performance-cyclus en de levenscyclus. De performance cyclus beschrijft hoe
lang een product aan de behoeft voldoet. Een probleem kan zich niet meer
voordoen zodat het product overbodig wordt of de smaak van de gebruiker
verandert waardoor de gebruiker het product ‘beu’ wordt. De levenscyclus
beschrijft hoelang een product werkt en z’n functie vervult ongeacht de smaak
van de gebruiker of de behoefte om het te gebruiken. Het beschrijft dus de tijd
totdat het product stuk gaat.
 |
| Er zijn twee soorten producten: De grafiek links illustreert de producten die een korte performance-cyclus hebben dan levenscyclus, smartphones bijvoorbeeld. De grafiek rechts illustreert de producten met een kortere levenscyclus dan performance-cyclus, bijvoorbeeld lampen. Bij beide soorten producten wordt er afval gecreëerd. |
Wat betreft deze twee cycli zijn er twee
soorten producten: enerzijds heb je producten zoals een auto of een smartphone
waarbij de performance-cyclus korter is dan de levenscyclus en anderzijds heb
je producten zoals printers of lampen waarbij de levenscyclus korter is dan de
performance-cyclus. Deze producten gaan stuk voordat de gebruiker ze beu wordt.
De gebruiker – wiens behoefte om licht te hebben of om te printen niet is
veranderd- gaat naar de winkel met z’n klacht en daar krijgt hij te horen dat
het product herstellen een slecht idee is en te duur is. Wegens geen andere
keuze wordt hij als het ware gedwongen om een nieuwe lamp of printer te kopen.
Bij beide cycli ontstaat er afval. Daar moet een einde aan gemaakt worden, want
de grondstoffen zijn er niet voor eeuwig.
Product als service
Thomas Rau heeft hierin een revolutie gezorgd
door de lamp als product te gaan transformeren naar de service-gedachte. Als
voorbeeld geeft hij boeken van een vliegreis. Omdat het aanschaffen, gebruiken
en onderhouden van een vliegtuig te ingewikkeld is, koop je enkel een
vliegticket. De rest van de zorgen i.v.m. gebruik en onderhoud wordt
overgelaten aan de vliegmaatschappij.
Bij de service-gedachte wordt de keuze van de
consument verschoven van de producent, naar de consument. De consument wilt
licht, hij wilt geen lampen. “De keuze
was aan Phillips om te zorgen dat het gebouw verlicht werd, al hingen ze
aardappel zakken in de lucht”, grapte Rau.
De keuze ligt bij de producent omdat de
consument enkel betaalt voor licht, niet voor de grondstoffen, noch voor de
energiefactuur. Doordat de energiefactuur door de producent wordt betaald, kiezen zij voor de meest energiezuinige lamp. Het gevolg hiervan is dat er 30 tot 70% van de energie wordt bespaard, wat tot € 12.000 per jaar kan schelen voor een bedrijf. De
grondstoffen die gebruikt worden om de lampen te maken, zijn de
verantwoordelijkheid van Phillips. De gebruiker is niet geïnteresseerd in die
grondstoffen, daar betaalt hij of zij helemaal niet voor. Er wordt enkel
betaald voor licht.
 |
| Volgens het model van 'Pay per Lux' betaalt de klant enkel voor licht, niet voor de lamp, noch voor de energie of grondstoffen die nodig zijn om de lamp te maken. |
Door die gedachtegang wordt er helemaal anders
over producten nagedacht en over hoe ze gemaakt worden. Elke lamp heeft een
driver. Nu wordt de driver achteraan geplaatst, wat het onbereikbaar maakt
wanneer de driver stuk is. In het vorige model zou de lamp gesloopt worden en
een nieuwe aangekocht worden. In het nieuwe model zou de driver vooraan
geplaatst worden zodat het gemakkelijker te herstellen is.
Na 15 jaar gaan de lampen terug naar Phillips
en zij hebben de keuze om ermee te doen wat ze willen. Ze kunnen het gaan
slopen of ze kunnen het uit elkaar gaan halen om de grondstoffen te
hergebruiken. Dit fenomeen zorgt ervoor dat producenten gaan nadenken over hoe
ze het product na de gebruikscyclus terug uit elkaar gaan halen. Bij de
ontwikkeling gaan ze denken aan de remonteerbaarheid van het product, niet de
demonteerbaarheid. Alles is demonteerbaar, maar als een product remonteerbaar
is kan je alles er terug uithalen.
Afvalverbranding: crematorium van grondstoffen
Nu wordt afval gescheiden, maar wanneer het te duur is om de materialen te scheiden, wordt het toch verbrandt. Het concept van verbanden van de materialen die men niet sorteert of recycleert verkopen ze ‘thermisch recycleren’. Afvalverbranding noemt Thomas Rau crematoria van grondstoffen. Wanner elk product een service wordt, wordt het op een depot aan grondstoffen. In dit nieuwe systeem bestaat er geen afval, want de producten gaan terug naar het bedrijf die ze gemaakt heeft.
Om afval te vermijden moeten de materialen
worden gedetecteerd. Bij elk product zouden de materialen moeten worden
vastgelegd en gedocumenteerd worden. Het materialenpaspoort – zoals dat dan zou
gaan heten – zou documenteren hoeveel materiaal van elke soort en waar het
wordt gebruikt. Daarnaast zou ook moeten gedacht worden wat er met de
materialen zou gebeuren als het product wordt geremonteerd. “We moeten van
achter naar voor denken”, roept Rau ons op. Om na te denken over wat er met het
materiaal uiteindelijk zal gebeuren en over wat het uiteindelijk zal kunnen
opleveren, kunnen we betere keuzes maken tijdens het ontwerp met oog op de
toekomst.
Niemand kan de toekomst voorspellen en als je
de toekomst niet kent, moet je een optie nemen op de toekomst. We moeten
ons zodanig organiseren dat we achteraf
zo breed mogelijk kunnen veranderen in onze keuzes. We moeten opties
faciliteren en geen vastgoed creëren. Vastgoed wordt losgoed.
Als metafoor gebruikt hij de spullenman: de
kermisbouwer. Een kermis duurt maar een weekend en de spullenman is erop
voorbereid. De attracties die hij opbouwt staan er tijdelijk waardoor ze
demontabel en transporteerbaar zijn. Zoals de spullenbaas moeten ook wij
producten remontabel maken en alle materialen identificeren.
Volgens Rau is de aarde is eigenlijk een soort
ruimtestation. Wat we niet hebben meegenomen, hebben we niet ter beschikking.
Wat we hebben, mogen we niet verloren laten gaan. Het is een fundamentele shift
van het perspectief: we zijn gasten op aarde en we moeten onze houden aanpassen
aan het feit dat aarde leven op aarde mogelijk maakt en daardoor ook ons ‘zijn’
mogelijk maakt. Deze verandering in perspectief, doet ook de spelregels
veranderen, wat ons een oncomfortabel gevoel heeft.
 |
| De aarde als satelliet: wat we niet hebben, kunnen we niet gebruiken, wat we hebben, moeten we koesteren. |
Universele rechten van de materialen
Wat volgt is de eigendomsvraag: wie is de eigenaar van het product als dienst? Het woord eigendom verandert in het nieuwe model in betekenis. Een eigendom betekent niet langer meer ‘iets hebben’, maar voor iets verantwoordelijkheid dragen. Door deze shift komt de kwestie rond identiteit boven. Nu ontlenen mensen hun status van zijn aan de status die ze kopen. Wanneer bezit wordt weggehaald, wordt de status weggehaald. Status zal in het nieuwe model worden gedefinieerd over wie we zijn.
Door alles wat voorafgaande is verteld, kunnen
we enkel besluiten dat ook de positie van de mens is veranderd. Niet de mens,
maar de natuur staat centraal. De mens wordt geherdefinieerd t.o.v. de natuur.
We kunnen niet leven zonder de natuur; ons handelen is gekaderd binnen de
wetmatigheden van de natuur. De natuur beschrijft Rau als alles wat leven
mogelijk maakt, inclusief ons leven. Om dit te beschermen moeten al die
elementen die leven mogelijk maakt, rechten krijgen.Consequent met de rechten
van de mens zijn de rechten van de materialen gemaakt. Op die manier wilt
Thomas Rau vermijden dat grondstoffen verloren gaan. Iedere vorm van schending
van de rechten van de mens is gekoppeld aan schending van de rechten van de
materialen. Denk maar aan de kinderen worden ingezet bij het ontginnen van
grondstoffen.
Bronnen
Informatie
VPRO - Tegenlicht. (2015). Einde van Bezit. [Online Video]. 8 November 2015. Available from:http://tegenlicht.vpro.nl/afleveringen/2015-2016/einde-van-bezit.html. [Accessed: 16 May 2016].
Afbeeldingen
William Anders, (1968), Earthrise [ONLINE]. Available at:https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a8/NASA-Apollo8-Dec24-Earthrise.jpg [Accessed 16 May 2016].
Geen opmerkingen:
Een reactie posten